Het afgelopen jaar heeft de coronapandemie onveranderd zijn weerslag gehad op de samenleving en op de zorg in het bijzonder. Zowel het zorgpersoneel als de financiële buffers van de ziekenhuizen en de zorgverzekeraars zijn door de impact van de pandemie steeds meer uitgeput geraakt. Ook het komende jaar zullen de nodige kosten voor coronazorg gemaakt moeten worden en de inhaalslag zal eveneens de nodige mankracht en financiële middelen kosten. Dan spelen de cao-onderhandelingen voor ziekenhuispersoneel ook nog eens op de achtergrond. In dit licht is het begrijpelijk dat de onderhandelingen over de nieuwe tarieven voor het komende jaar vrij moeizaam zijn verlopen. Wie gaat hogere zorgsalarissen betalen, wie kan de kosten voor de inhaalslag dragen en hoe zijn de onderhandelingen dit jaar verlopen?
Hoewel de vaccinatiecampagne zijn vruchten af leek te werpen, gooide de nieuwe omikronvariant roet in het eten. De besmettingen en ziekenhuisopnames liepen het laatste kwartaal weer op, de angst voor ‘code zwart’ nam toe en de huidige (derde) lockdown werd een feit. Intussen zitten voornamelijk de kleinere ziekenhuizen (ondanks compensatie voor coronakosten) krap bij kas, lopen de cao-onderhandelingen voor de algemene ziekenhuizen nog door en pakken de donkere wolken van de inhaalslag zich steeds meer samen. In deze bijzonder onrustige setting zijn de onderhandelingen tussen ziekenhuizen en zorgverzekeraars over de tarieven van de reguliere zorg voor het nieuwe jaar gevoerd. En dat is niet zonder horten of stoten gegaan.
Coronacompensatie geregeld?
In 2021 zijn de ziekenhuizen middels een gezamenlijke regeling door zorgverzekeraars gecompenseerd voor de zorg aan coronapatiënten, beschermingsmiddelen en voor de opschaling van bedden voor intensive care. Voor 2022 is eenzelfde compensatieregeling getroffen, maar moet het nog blijken of deze regeling de financiële kopzorgen over de coronakosten bij de ziekenhuizen weg kan nemen. Niet voor alle ziekenhuizen was de compensatie uit 2021 namelijk toereikend genoeg om alle coronakosten te dekken. Waar de grote ziekenhuizen het jaar met zwarte cijfers afsloten, zijn de kleinere (algemene) ziekenhuizen er niet allemaal zo goed van af gekomen. Het ‘modelziekenhuis’ Bernhoven is zelfs dusdanig in de problemen geraakt wat er toe heeft geleid dat de directeur is afgezwaaid. De nieuwe directeur heeft echter nog alle hoop en schrijft op korte termijn een masterplan om het ziekenhuis weer uit het slop te trekken.
Cao’s nóg niet rond
Waar de moeizame onderhandelingen voor de umc’s uiteindelijk wél zijn afgrond en ook de zelfstandige klinieken een principeakkoord hebben bereikt, lopen de onderhandelingen voor de algemene ziekenhuizen keer op keer spaak. Vakbond FNV Zorg & Welzijn vraagt om hogere salarissen voor ca. 200.000 uitgeputte verpleegkundigen en verzorgenden, maar de NVZ komt niet zo ver over de brug als de vakbond graag zou willen. Met de inhaalslag in het nabije vooruitzicht en de alsmaar stijgende zorgvraag in de verdere toekomst, zijn de handen aan het bed wellicht harder nodig dan ooit. Het salaris is een factor die mogelijk voor een deel bij kan dragen aan het aantrekken en behouden van zorgpersoneel, nu en op langere termijn. De discussie over de zorgsalarissen ligt niet alleen gevoelig, maar is ook uitermate complex.
Zoals met alle investeringen is het altijd de vraag wie dat gaat betalen. Ziekenhuizen zelf lijken niet de aangewezen partij om een salarisverhoging van het eigen zorgpersoneel op te vangen, aangezien zij die financiële ruimte momenteel niet hebben. De extra coronakosten hebben ook de financiële buffers van de zorgverzekeraars het afgelopen jaar behoorlijk aangetast. En aangezien zorgsalarissen van ziekenhuispersoneel uiteindelijk (indirect) door zorgverzekeraars betaald worden, lijkt deze partij een dergelijke salarisverhoging ook niet te kunnen dragen. Bovendien staan de zorgpremies voor het komende jaar al vast en hebben zorgverzekeraars geen mogelijkheid meer om extra kosten voor zorgpersoneel dit jaar nog door rekenen aan de verzekerden.
Een mogelijkheid is nog dat vanuit de overheid ziekenhuizen of zorgverzekeraars, in tegenstelling tot de (niet-structurele) zorgbonus, structureel financieel steunen om de zorgsalarissen te verhogen, maar dit budget biedt daar momenteel niet veel ruimte voor. Bovendien heeft voormalig minister Van Ark eerder al aangegeven de cao-onderhandelingen aan het veld over te willen laten, maar wellicht dat de nieuwe minister Kuipers, met zijn ziekenhuisachtergrond, hier een andere visie op nahoudt. Tot op heden lijkt het er echter op dat FNV en NVZ het onderling zullen moeten uitvechten.
Inhaalslag wordt dure operatie
Dan staat er een stuwmeer aan nog in te halen zorg te wachten. De NZa schat in dat er tussen de 180-200 duizend door corona uitgestelde operaties op termijn moeten worden ingehaald. Buiten de vraag of de capaciteit van de ziekenhuizen (handen en bedden) wel toereikend is om deze inhaalzorg in goede banen te kunnen leiden, speelt de vraag hoe deze hele operatie bekostigd moet worden en wie deze kosten moet dragen. De zorgexperts van de ABN AMRO bank hebben in ieder geval uitgerekend dat de ziekenhuizen er ca. € 2,4 miljard bij moeten krijgen om de inhaalslag te maken. Hiervoor zouden zorgverzekeraars deze zorg extra moeten inkopen (naast de reguliere zorg). Waar de experts van de bank nog dachten dat zorgverzekeraars de inhaalzorg niet in zouden kopen voor 2022, lijkt het erop dat dat in de meest gevallen wel is gebeurd.
Overigens is het nog maar de vraag of de inhaalslag volledig door de ziekenhuizen gemaakt moet worden. Zelfstandige behandelcentra (zbc’s) zijn bij uitstek geschikt om op een efficiënte manier grote volumes aan planbare (laag complexe) zorg te leveren. Begin 2021 deden verschillende ziekenhuizen al beroep op het personeel van zelfstandige klinieken, maar inmiddels worden de zbc’s ook al ingezet om samen met de ziekenhuizen de uitgestelde zorg in te halen. Waar er eerst nog weerstand vanuit zorgverzekeraarsland was tegen deze samenwerking, lijken de verzekeraars nu overstag. Zorgverzekeraars wilden de inhaalzorg aan de ene kant graag onderbrengen bij de ziekenhuizen die hiervoor, middels de continuïteitsbijdrage, al vooruitbetaald waren en aan de andere kant de zbc’s geen vrijbrief geven om ook na deze inhaalslag boven hun contracteerruimte (omzetplafonds) te kunnen blijven ‘opereren’.
Onderhandelingen reguliere ziekenhuiszorg 2022 vrijwel rond
Al deze perikelen spelen op de achtergrond en zitten in het achterhoofd van alle partijen tijdens de onderhandelingen. Waar de zorgverzekeraars de knip op de portemonnee willen houden, hebben de ziekenhuizen kopzorgen over hun personeel, de capaciteit en de eigen financiële situatie. Zorgverzekeraars kunnen niet zómaar alle kosten van mogelijke salarisverhogingen, extra kosten voor coronazorg en de inhaalzorg dragen en ziekenhuizen kunnen de reguliere zorg niet zómaar even goedkoper gaan leveren in deze financieel onzekere tijd.
Dat dit jaar tijdens de onderhandelingen een hard spel gespeeld zou worden, was wel te voorspellen. Menig ziekenhuis en verzekeraar hebben met elkaar in de clinch gelegen. Zo vreesde het Haaglanden Medisch Centrum (HMC) begin december dat er geen contract kon worden gesloten met VGZ en Menzis, aangezien de verzekeraars om 10% bezuinigingen vroegen. Halverwege dezelfde maand liepen de spanningen tussen Menzis en ziekenhuizen MST en SKB steeds hoger op en was de Gelderse Vallei rond die tijd nog met alle zorgverzekeraars in onderhandeling. Voormalig demissionair minister De Jonge is nog aan de tand gevoeld door SP-lid Heijink over de moeizame onderhandelingen tussen de ziekenhuizen en zorgverzekeraars en in het bijzonder over de situatie tussen het SKB en Menzis. De Jonge gaf aan (pdf) er alle vertrouwen in te hebben dat ook dit jaar de partijen er opnieuw uit zouden komen en dat lijkt ook te zijn gebeurd.
Tabel 1 Status onderhandelingen zorginkoop 2022
| Ziekenhuis | CZ | Menzis | VGZ | Zilveren Kruis |
| Erasmus MC, Rotterdam | x | x | x | x* |
| Universitair Medisch Centrum Groningen | x | x | x | x* |
| St. Antonius Ziekenhuis, Utrecht | x | x | x | x* |
| Ziekenhuisgroep Twente, Almelo/Hengelo | x | x | x* | x* |
| Medisch Spectrum Twente, Enschede | x | x | x | x* |
| Universitair Medisch Centrum Utrecht | x | x | x | x* |
| Academisch Medisch Centrum, Amsterdam | x | x | x | x* |
| Isala, Zwolle | x | x | x | x |
| Rijnstate, Arnhem | x | x | x | x |
| Radboudumc, Nijmegen | x | x | I.o. | I.o. |
Inmiddels is er al meer duidelijk over de status van de onderhandelingen en de 10 grootste ziekenhuizen zijn er met de vier grootste verzekeraars inmiddels uit. Alleen verzekerden met een budgetpolis van Zilveren Kruis lijken in het merendeel van deze ziekenhuizen de zorg niet vergoed te krijgen (zie tabel 1).
Budgetpolis ondanks onzekerheden populair
Het is elk jaar mogelijk om over te stappen naar een andere verzekeraar of om bijvoorbeeld een andere polis bij dezelfde verzekeraar te kiezen. Jaarlijks ligt het overstappercentage naar een andere verzekeraar tussen de 6-7%. In 2020 stapten 6,5% van de verzekerden (1,1 miljoen) over naar een andere verzekeraar.
Tabel 2 Kenmerken meest gekozen zorgpolissen
| Naturapolis | Restitutiepolis | Budgetpolis | |
| Premie | Laag tot gemiddeld | Gemiddeld tot hoog | Meestal laag |
| Zorgkeuze | Ruime keuze uit ziekenhuizen en zorgverleners | Vrije keuze uit ziekenhuizen en zorgverleners. | Voor (bepaalde) planbare zorg kies je uit minder ziekenhuizen |
| Vergoeding niet-gecontracteerde zorg | Rond 75 procent vergoeding van het gemiddeld gecontracteerde tarief | 100 procent vergoeding van marktconforme of wettelijke tarief. | 50 tot 75 procent vergoeding van het gemiddeld gecontracteerde tarief. |
De strubbelingen en onzekerheden omtrent de onderhandelingen dit jaar zouden het overstapgedrag van verzekerden mogelijk beïnvloed kunnen hebben, maar uit de voorlopige cijfers van Vektis lijkt het overstappercentage met 6,6-6,8% vrijwel gelijk te blijven. De definitieve cijfers volgen in februari. Waar mogelijk te verwachten was dat meer mensen voor de zekerheid van een restitutiepolis zouden kiezen, laten cijfers van vergelijkingssite Independer het tegenovergestelde zien. Dit jaar kiezen juist meer overstappers voor een naturabudgetpolis, een goedkopere, uitgeklede versie van de naturapolis waar juist minder zorg bij minder zorgaanbieders volledig wordt vergoed. Het zou dit jaar gaan om 1 op de 10 overstappers die voor een dergelijke polis kiest. In voorgaand jaren was dat nog 1 op de 20. Overigens hebben ziekenhuizen patiënten nog proberen te sturen naar een verzekeringen die de zorg voor desbetreffende ziekenhuizen volledig vergoeden. Dit mag echter niet en de NZa heeft de ziekenhuizen er dan ook op gewezen dit na te laten.
Waar de rekening voor het bestrijden van de pandemie, de inhaalzorg en mogelijke salarisverhogingen van het zorgpersoneel uiteindelijk komt te liggen, blijft een complex verhaal. Ziekenhuizen zitten krap bij kas en zijn daarnaast bezig om alle zeilen bij te zetten met het leveren van immens veel zorg. Ook de buffers van de zorgverzekeraars lijken langzaamaan steeds leger te raken. Aangezien de overheid tijdens de pandemie vaker heeft laten zien een centrale rol te kunnen nemen als het veld in het nauw zit, blijft die partij ogenschijnlijk de enige optie om ook deze coronarekening op zich te nemen. Het is echter nog maar de vraag of dit gaat gebeuren, al lijkt het er wel op dat het nieuwe kabinet de komende regeerperiode met een goed gevulde portemonnee tegemoet wil gaan.
Bron: Axon Healthcare, Bureau GGO, Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO) , Europa Nu, Het Financieele Dagblad (FD), Holla Algemeen Dagblad (AD), Axon Healthcare, Het Financieele Dagblad (FD), Independer, Medisch Contact, Ministerie van VWS, Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), NRC Handelsblad, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Rijksoverheid, Skipr, Stichting Ziekenhuis Gelderse Vallei, Tubantia, Vektis, Zelfstandige Klinieken Nederland (ZKN), Zorgverzekeraars Nederland (ZN), Zorgvisie, Zorgwijzer
