Na de langste formatieperiode ooit, is er een ‘dun’ regeerakkoord gepresenteerd getiteld: ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst.’ Vooraf al deels gelekt is het plan om ‘veel geld’ uit te geven, onder andere aan het bestrijden van klimaatverandering, verbeteren van de arbeidsmarkt, het grotendeels gratis maken van kinderopvang en het terugdraaien van het leenstelsel. Uiteraard komen ook de woning- en stikstofcrisis aan bod. Op het gebied van zorg was in eerste instantie weinig bekend, maar ook daar is inmiddels meer duidelijkheid gekomen. Zo wordt de trend doorgetrokken om op het gebied van genees- en hulpmiddelen(vergoeding) steeds meer op Europees niveau samen te werken en wordt het struikelblok medisch-ethische kwesties een persoonlijke afweging van Kamerleden zelf. Budgettair gezien stijgen de zorgkosten minimaal, en zal er geprobeerd worden om de uitgaven sterk af te remmen. Dit door het afsluiten van nieuwe hoofdlijnenakkoorden en enkel nog bewezen effectieve zorg in het pakket.
De concrete beleidsprogramma’s worden later in samenspraak met de Tweede Kamer uitgewerkt, onder aanvoering van de bewindslieden die nog moeten worden aangesteld. Deze worden overigens waarschijnlijk al in de eerste helft van januari op het bordes verwacht voor een foto met de koning. De definitieve beleidsprogramma’s zouden dan in het eerst kwartaal van 2022 rond moeten zijn. Informateur Koolmees stelde in de aanbieding van het regeerakkoord (pdf) dan ook voor om de doorrekening door het CPB tegelijk met de Voorjaarsnota te laten verlopen.
Zorgparagraaf samengevat
De zorgparagraaf in het akkoord is uitgesplitst in gezondheidszorg en medisch-ethische vraagstukken. Hieronder een samenvatting van relevante onderdelen.
Gezondheidszorg
Coronacrisis:
- Versterken van pandemische paraatheid, zoals al op Prinsjesdag vermeld. Daarbij wil het nieuwe kabinet een (Europese) inzet op onafhankelijkheid voor genees- en hulpmiddelen, maar ook een flexibele opschaling en inzet van de ic-capaciteit.
- Aantrekkelijker maken van het werken in de zorg. Het kabinet wil zorgen voor meer zeggenschap, aanpakken van regeldruk, (bij)scholing en betere samenwerking tussen (in)formele zorgverleners.
- Eventueel wordt er een Chief Medical Officer aangesteld, die vanuit technisch-inhoudelijke kennis opereert.
Preventie, sport en bewegen:
- Vermijdbare gezondheidsverschillen aanpakken, door de doelen van het preventieakkoord door te zetten met een focus op de jeugd door sport, voeding en bewegen.
- Verbreden van Preventieakkoord met mentale weerbaarheid.
- Verhoging van belasting op suikerhoudende dranken, en verhogen van accijnzen op tabak. Er wordt onderzocht hoe een algehele suikertaks kan worden ingevoerd, en hoe tegelijkertijd de btw op groente en fruit naar 0% kan worden gebracht.
- Extra investeringen in onderzoek naar Alzheimer, obesitas en kanker.
Gezondheidsstelsel
- Passende zorg is de norm, waarbij er goed naar de kosteneffectiviteit in de Wlz, Jeugdwet en Wmo wordt gekeken.
- De planbare en acute zorg moet toekomstbestendig worden gemaakt. Hierbij wordt aan de NZa gevraagd om regiobeelden op te stellen aan de hand van JZOJP, die leiden tot een domeinoverstijgende en passende zorg.
- Door in te zetten op transparantie en prijsopbouw en -onderhandeling (mede door Europese samenwerking) wil het nieuwe kabinet de grip op stijgende zorgkosten van dure genees- en hulpmiddelen vergroten.
- Gegevens- en datauitwisseling wordt verbeterd, waarbij uniforme standaarden de norm worden. Het einddoel is een goed functionerende persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO). Er moet daarbij een algoritmeautoriteit komen om transparantie te waarborgen.
- Het eigen risico wordt volgens het akkoord slimmer en betaalbaarder gemaakt. Ook wordt de stapeling van eigen bijdragen gemonitord en geprobeerd tegen te gaan, door bijvoorbeeld de maximering van de eigen betalingen bij het GVS.
- Het contracteerproces wordt verbeterd, waarbij gedacht wordt aan kwaliteitsregistratie en onafhankelijke indicatiestelling.
- Er wordt regelgeving voorbereid zodat het in de toekomst mogelijk is dat alle medisch specialisten in loondienst gaan. Dit wordt in het regeerakkoord als dreigement ingezet indien bij medisch-specialistische bedrijven niet binnen twee jaar verbetering optreedt in de transformatie naar passende zorg, de bestuurbaarheid van ziekenhuizen en het afremmen van perverse prikkels.
Medisch-ethische vraagstukken
Initiatiefvoorstellen met betrekking tot een wijziging van de Wet afbreking zwangerschap zijn een persoonlijke afweging voor Kamerleden. Ook over onderwerpen met betrekking tot de embryowet wordt door coalitiepartijen verschillend gedacht.
- De niet-invasieve prenatale test (NIPT) en de 20-wekenecho is voor alle vrouwen zonder kosten beschikbaar. Voor de subsidieregeling NIPT komt jaarlijks € 38 miljoen beschikbaar, zodat UMC’s de NIPT kunnen uitvoeren.
- Er komt ondersteuning voor onderzoek naar de verbetering van neonatologische zorg.
- De embryowet wordt op onderdelen aangepast, waaronder de aanpassing van de definitie van embryo met inachtneming van de ontwikkeling op het gebied van embryo-like structures (ELS) en het reguleren van de twee typen mens/dier-combinaties die nu nog buiten het bereik van de embryowet vallen. De Gezondheidsraad wordt om advies gevraagd over het eventueel opschuiven van de veertiendagengrens in de embryowet. Ook wordt er deelgenomen aan de dialoog over kiembaanmodificatie in Europees verband.
- De VVD en D66 bereiden twee initiatiefvoorstellen voor over:
- pre-implantatie genetische diagnostiek bij dragers van ernstige erfelijke afwijkingen die zich in volgende generaties kunnen voordoen.
- de eerste stappen voor het opheffen van het verbod op het doen ontstaan van embryo’s voor andere doeleinden dan voor het laten ontstaan van een zwangerschap. Dit onder voorwaarden en na goedkeuring van het onderzoek door de CCMO.
Opvallende zaken
Onder andere op het gebied van betaalbaarheid en toegankelijkheid van genees- en hulpmiddelen wil het nieuwe kabinet inzetten op Europese samenwerking. Deze tendens is de laatste jaren ingezet, en is versneld tijdens de coronacrisis. Waar in vorige kabinetten de rem nog weleens op verregaande samenwerking werd gezet, lijkt het aankomende kabinet die wat los te gooien – iets wat door met name D66 als sterke wens is ingebracht. Zo sprak Sigrid Kaag tijdens de persconferentie over verdere verdieping van de EU. Het zou voor de gezondheidszorg dus een omslagpunt kunnen zijn, omdat dit vaak in eerste instantie een nationale aangelegenheid is. Dat er de laatste tijd goed wordt gekeken naar andere lidstaten, is bijvoorbeeld te zien in de onlangs bekend gemaakte halvering van de veiligheidsvoorraad van geneesmiddelen, omdat die in andere lidstaten heel anders is ingericht. Wat betreft de PGO’s en eventuele algoritmes die erbij komen kijken wil het aankomende kabinet een algoritmetoezichthouder aanstellen. Of dit gestoeld is op het hele wetgevingspakket met betrekking tot AI dat momenteel in de EU wordt voorbereid moet nog blijken.
Er spreekt verder een waar dreigement uit het regeerakkoord: als de transformatie naar passende zorg, de bestuurbaarheid van ziekenhuizen en het afremmen van perverse prikkels niet binnen twee jaar naar wens gebeuren, moeten alle medisch-specialisten in loondienst. Er wordt hiertoe zelfs alvast een wetsvoorstel voorbereid. Dit is bijzonder, gezien de juridische houdbaarheid hiervan nog helemaal niet helder is – en het commissiedebat daarover bovendien onlangs tot nader order is uitgesteld. De NVZ heeft een maand geleden nog aangegeven dat ze de aankomende jaren wel belangrijkere dingen heeft te doen en dat het geen prioriteit heeft om de specialist verplicht in loondienst te nemen. Ook de FMS is geen voorstander.
Met betrekking tot het eigen risico wordt aangegeven dat mensen niet meer in een keer hun gehele eigen risico moeten betalen, maar dat er een betaling per behandeling tot een maximum van € 385,- wordt ingesteld. Wat hier precies aan verandert, en wat het verschil is met de huidige regeling is niet duidelijk. De hoogte van dit bedrag blijft zo staan tot en met 2025. Wel wordt er gewerkt aan een nieuw systeem van eigen betaling per verrichting. De stapeling van de eigen bijdrage is al langer een doorn in het oog, dit wordt in de aankomende kabinetsperiode gemonitord en tegengegaan, door bijvoorbeeld de eigen bijdrage op geneesmiddelen (net als nu) te maximeren.
Veel geld nodig voor alle beleidsterreinen, maar ook zorgkosten blijven groeien
Dat de zorgkosten toenemen als er niets gebeurt is al meermaals voorspeld, maar wat het uitgeven van vele miljarden op andere beleidsterreinen gaat betekenen voor de zorgsector is nog niet duidelijk. Het lijkt er in ieder geval sterk op dat de oplopende kosten de komende jaren flink worden afgeremd (hoewel ze nog steeds stijgen).
Een snelle blik op de budgettaire bijlage (pdf) leert ons dat er vanaf 2037 een structurele besparing van ruim € 1,1 miljard moet komen door tegen die tijd enkel bewezen effectieve zorg in de Zvw te hebben. Om dit te bewerkstelligen moet er eerst nog veel onderzocht worden, iets waar de coalitie de aankomende vier jaar mee wil beginnen. Een ‘Integraal Zorgakkoord’ (nieuwe hoofdlijnenakkoorden) zal op korte termijn al meer moeten opleveren: tot en met 2026 ruim € 3 miljard, en daarna een structurele besparing van bijna € 1,5 miljard. In de akkoorden moet in ieder geval het substantieel terugdringen van regeldruk, verminderen van ongecontracteerde zorg, substitutie, samenwerking en gepast gebruik terugkomen. De transformatiegelden worden opnieuw beschikbaar gesteld tot en met 2026, met een extra intensivering in 2022, voordat die in 2027 komen te vervallen. Ook wordt er op kortere termijn (vanaf 2024) gestuurd op doelmatigheid via de tarieven, dat vanaf 2026 structureel € 147 miljoen moet opleveren.
Wat betreft geneesmiddelen is er structurele besparing van € 130 miljoen in 2032 ingecalculeerd door doelmatige inkoop geneesmiddelen en medische technologie. In aanloop daarnaartoe is dit in 2023 € 15 miljoen, in 2024 € 35 miljoen, in 2025 € 50 miljoen en in 2026 € 65 miljoen. Vanaf 2025 staan er volgens dit document weer overhevelingen van behandeling en geneesmiddelen van de Wlz naar de Zvw op stapel, die een structurele besparing van € 170 miljoen moeten opleveren. De prijsonderhandelingen over dure, nieuwe geneesmiddelen worden uitgebreid naar alle middelen met verwachte jaarlijkse uitgaven boven € 10 miljoen – dit lijkt dus op een verbreding van de sluis. Voor dure hulpmiddelen en medische technologie wordt na analyse van de verwachte effecten de keuze gemaakt tussen centrale prijsonderhandelingen of inzet op gecoördineerde inkoop.
Alle maatregelen tezamen moeten ervoor zorgen dat er uiteindelijk in 2052 een structurele besparing van ruim € 4,5 miljard is. Maar hoe dit alles precies gaat gebeuren en in hoeverre het WRR-advies wordt meegenomen in de plannen, zal in het eerste kwartaal van 2022 moeten blijken, als er samen met de Tweede Kamer invulling wordt gegeven aan de specifieke beleidsdomeinen. De geadviseerde ‘scherpe keuzes’ worden dan hopelijk duidelijk.
Bron: Federatie Medisch Specialisten (FMS), Ministerie van VWS, Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ), Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS), Rijksoverheid, V&VN, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), Zorgverzekeraars Nederland (ZN)
