De leden van de Inclusieve Vaccin Alliantie (IVA), waaronder Nederland, blijken van de Europese Commissie een stoel te hebben gekregen aan de onderhandelingstafel met farmaceuten. Maar wat betekent dat voor de IVA zelf en de deal die ze had gesloten met AstraZeneca over de nog te ontwikkelen vaccins tegen het coronavirus? En wat doet het met de Nederlandse wens om de productie van geneesmiddelen weer dichter bij huis te krijgen?
Nederland is samen met Duitsland, Italië en Frankrijk begin deze maand de Inclusieve Vaccin Alliantie (IVA) aangegaan, met als doel om gezamenlijk te onderhandelen met ontwikkelaars en producenten van potentiële coronavaccins. Twee weken later werd bekend dat de IVA de eerste overeenkomst heeft gesloten met farmaceut AstraZeneca, die zich op zijn beurt heeft verbonden aan de Universiteit van Oxford om het daar onderzochte vaccin verder te ontwikkelen en te produceren.
IVA of toch een gezamenlijke EU-strategie?
De Europese Commissie (EC) was geïrriteerd over de soloactie van de IVA, daar ze zelf ook een EU-strategie voor coronavaccins had ontwikkeld. Daarom werd diezelfde week nog een persbericht uitgestuurd waarin de strategie werd aangekondigd, al werd het daadwerkelijke plan zelf pas twee weken later gepresenteerd. Ook uit andere landen klonk kritiek, omdat het de onderhandelingspositie van de EU als geheel zou verzwakken. Verdere onenigheid werd echter in de kiem gesmoord en het is niet ondenkbaar dat het feit dat de EC de IVA een rol in de onderhandelingen heeft toebedeeld hier een rol in heeft gespeeld.
Nadat de Europese strategie was gepresenteerd, werd gesuggereerd dat de IVA hiermee een ‘vroege dood [was] gestorven’, en dat de Alliantie voorlopig geen nieuwe doses corona-vaccins zou gaan kopen, omdat ze zou meedoen aan het programma van de EU. Ook premier Rutte zei dat de initiatieven van de alliantie en de EC ‘eigenlijk in elkaar worden geschoven’. Uit antwoord op Kamervragen (pdf) blijkt echter dat dit niet helemaal het geval is. Zo zegt minister De Jonge desgevraagd dat de vier landen door de EC zijn gevraagd om samen in een Joint Negotiation Team te zitten dat de lopende, maar ook de toekomstige onderhandelingen met vaccinproducenten gaat voeren. Hiervoor heeft de EC €2,7 miljard beschikbaar gesteld. De verwachting is dat de IVA samen met de EC met meerdere partijen overeenkomsten zal sluiten, omdat dit nodig is om ‘zo snel mogelijk een veilig en effectief vaccin tegen het coronavirus beschikbaar te krijgen’.
Deal met AstraZeneca kan worden uitgebreid
De overeenkomst zoals met AstraZeneca is gemaakt geldt (nog) niet voor de hele EU, maar er worden wel met een aantal EU-lidstaten gesprekken gevoerd om zich bij de deal aan te sluiten. In antwoord op Kamervragen (pdf) hierover ontkent De Jonge dan ook dat hier sprake is van ‘vaccinnationalisme’, daar ‘alle EU-lidstaten onder gelijke voorwaarden als de initiatiefnemers [kunnen] deelnemen aan de gemaakte afspraak’. Ook wordt duidelijk dat de farmaceut een rechtstreekse overeenkomst met de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) heeft – die onder andere als doel heeft om te zorgen dat vaccins ook bij kwetsbare landen terechtkomen. De minister zegt bovendien dat de landen van de IVA forse financiële bijdragen hebben toegezegd aan de CEPI.
Wat die precieze voorwaarden zijn, is vooralsnog niet helemaal duidelijk. De Jonge geeft aan geen uitspraken over het onderhandelingsresultaat te doen omdat dit de onderhandelingspositie zou schaden voor toekomstige overeenkomsten met andere producenten. Italië heeft hier overigens minder moeite mee, en heeft gecommuniceerd dat er in totaal €750 miljoen met de overeenkomst gemoeid is, en dat de bijdrage van het land zelf €185 miljoen bedraagt. Het bedrag is slechts een investering om de productiecapaciteiten van het toekomstige vaccin te bewerkstelligen, waar de ontwikkelingskosten door AstraZeneca zelf worden gedragen.
Het bedrijf heeft aangegeven voorlopig in totaal 2 miljard vaccins te zullen fabriceren. Indien het vaccin blijkt te werken, zullen de leden van de IVA een aanvullend bedrag aan het bedrijf betalen om 300 tot 400 miljoen vaccins af te nemen. Deze vaccins worden tegen kostprijs ingekocht – iets wat wordt gecontroleerd middels audits op investeringen en prijsbepalingen. In het geval van Nederland komen deze kosten ‘ten laste van de VWS-begroting. Toekomstige afspraken komen hoofdzakelijk ten laste van de Europese Commissie’. De EC heeft inmiddels naar buiten gebracht dat ze de regels omtrent genetische manipulatie tijdelijk opzij wil zetten. AstraZeneca maakt ook gebruik van deze technieken bij het ontwikkelen van het vaccin.
Productieketen weer binnen eigen Europese gelederen?
In de overeenkomst is eveneens meegenomen dat een deel van de productieketen op Nederlandse bodem zal zijn. Wat productielocaties betreft is afgesproken om deze ‘waar mogelijk’ op Europese bodem te laten plaatsvinden. Iets wat in lijn is met de wens om de productieketen van geneesmiddelen weer binnen eigen invloedssfeer te krijgen.
De toekomst zal moeten uitwijzen of de investering een schot in de roos is geweest of dat dan het ‘geld kwijt [is]’, zoals Kamerlid Van Gerven (SP) suggereerde. Wat eveneens zal blijken is of de investering in het productieproces ook voor toekomstige deals in vaccins en andersoortige geneesmiddelenontwikkeling kan worden gebruikt en er wellicht zelfs een dubbelslag is geslagen.
